di Ermanno Garau
__________________________
Su dominiu spanniolu in Sardinnia fiat durau prus de trexentuscinquant’annus; totu fiat incarrerau in su 1324, candu s’Aragona, apustis medas gherras, fiat arrennescia a dda conchistai. In su 1478 ci fiat stau puru s’ultimu tentabativu de circai de dda torrai a rendiri indipendenti, fatu de su marchesu de Oristanis Leonardu Alagon, chi fiat s’eredi de Eleonora de Arborea; ma cust’ultimu tentativu puru fiat andau mali e su marchesu fiat stau fatu presoneri e portau in d’unu casteddu de Valencia innui fiat mortu.
Sa Sardinnia, de insàras, fiat diventada spanniola in dònnia sensu e fiat stada posta asuta de is peis. Su territoriu sardu fiat stau pratziu tra is nobilis catalanus e aragonesus, chi fiant diventaus sa massima autoridadi; iant inseriu, puru, su “feudalesimu” e cun su poderi chi teniant, iant postu tassas pesantis a dannu de is messaius e de is pastoris; cosa chi iat pesau in modu meda gravi asuba de s’agricultura e de sa vida insoru.
Fiat stau, custu, unu de is momentus prus tristus in sa storia de Terra nostra chi, a sa metadi de su 1600, iat depiu afrontai puru un’atra gravi situatzioni, dèpia a su svilupu de diversas maladias: sa pesti e su colera, chene contai s’anemia mediterranea, chi iant causau, in dexi annus, sa morti de milliaias de personas.
Sa dominatzioni spanniola iat tentu fini in su 1713; e custu fia depiu a su fatu ca sa Sardinnia e sa zona de su mediterraneu fiant passadas in segundu pianu, poita sa Spannia iat spostau is interessus cosa sua asuba de atras Natzionis prus importantis de su mundu nou: is Americas e is Indias. Totus custus annus de dominiu, in d’unu primu momentu de parti de s’Aragona cun sa Catalonnia, poi de sa Spannia, ant lassau cosas chi faint oi parti de sa cultura sarda: is costumis, is grandus festas religiosas e medas cumportamentus sotzialis chi oi faint parti de is traditzionis cosa nostra; e custu ddu podeus biri puru in sa lingua chi fueddaus: su campidanesu, chi est prenu de fueddus spanniolus de donnia tipu. Po fai unu pagu de esempius:
trigo, su trigu (grano),
gana, sa gana (voglia),
ventana, sa ventana (finestra),
acabar, acabai (finire, smettere),
bajada, s’abasciada (discesa),
adios, adiosu (addio),
aposento, s’aposentu (stanza),
caliente, su callenti (caldo),
azul, asullu (azzurro),
manera, sa manera (modo, maniera),
buscar, buscai ( prendere, procurare trovare),
luego luegus (poi, tra poco più tardi),
rastro, arrastu (pista, traccia, impronta),
asustar, assustai (spaventare, terrorizzare),
barato, baratu (economico, conveniente),
calentura, calentura (febre),
grifo, grifoni (rubinetto),
espantar, spantai (spaventare meravigliare).
Sa lingua catalana puru s’at lassau medas fueddus in eredidadi:
yaya, s’aiaia (nonna),
burumballa, sa burrumballa (segatura, cianfrusaglia),
butxaca, sa busciaca (tasca),
cadira, sa cadira (sedia),
cullera, sa cullera (cucchiaio),
mocador, su mucadori (fazzoletto),
punxa, sa puncia (chiodo),
sabater, su sabateri (calzolaio),
sindria, sa sindria (anguria),
manta, sa manta (coperta),
vostè, fustei (voi lei),
arreu, arreu (in giro, da una parte all’altra, ovunque),
groc, grogu (giallo),
ulleres, ulleras (occhiali),
carrer, carrera (via, strada),
estiu istiu (estate),
ferrer, ferreri (fabbro),
tinter, tinteri (calamaio).
Bastat aici, o non dda fineus prus!… A sa fini si podit nai, cun certesa, ca custa dominatzioni spanniola at influiu in modu importanti in d’una bona parti de is traditzionis, de sa cultura e de sa lingua nostra.
RIPRODUZIONE RISERVATA
Aggiungi Commento